(Trang 26)
Viết bài văn phân tích một tác phẩm (truyện)
Phân tích một tác phẩm truyện là làm sáng tỏ chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm được thể hiện qua những yếu tố cơ bản của thể loại truyện như cốt truyện, nhân vật, người kể chuyện,... Phần Viết của bài học này sẽ hướng dẫn em viết bài văn phân tích một tác phẩm truyện theo định hướng đó.
| Yêu cầu:
|
Phân tích bài viết tham khảo
Hãy “vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ” để cảm nhận vẻ đẹp diệu kì của cuộc sống
Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ của Nguyễn Ngọc Thuần là một tác phẩm văn học xuất sắc từng đoạt nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế về sách dành cho thiếu nhi. Đây là một truyện dài có lời văn đẹp, trong sáng, giàu chất thơ. Tác phẩm đã cuốn hút ta vào một thế giới tươi sáng, trong trẻo và yên tĩnh lạ lùng.
| Giới thiệu tác phẩm truyện (nhan đề, tác giả) và nêu ý kiến khái quát về tác phẩm. |
Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ là truyện dài gồm 19 thiên truyện nhỏ. Trong đó, nhân vật “tôi” – một cậu bé mười tuổi – đã kể về những niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống hằng ngày.
| Nêu ngắn gọn nội dung chính của tác phẩm. |
(Trang 27)
và cả những chuyện phiêu lưu li kì, chẳng hạn như bị lạc trong rừng, người bạn thân bị rắn cắn. Nhân vật “tôi” sống giữa khung cảnh làng quê bình dị với bố mẹ giàu lòng nhân ái, tinh tế, với những người láng giềng nồng hậu, chân tình và những người bạn hồn nhiên, đáng yêu. Đặc biệt là cậu có một khu vườn rất rộng cùng những trải nghiệm tuyệt vời.
Ấn tượng nhất với tôi là thiên truyện có nhan đề cùng tên với tác phẩm: Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ. Nhân vật “tôi” kể về khu vườn rộng, có rất nhiều hoa và ngát hương thơm của gia đình mình. Người bố đã dạy cho con trai cách nhận ra những bông hoa trong vườn không phải bằng mắt mà bằng cảm giác của đôi bàn tay và mùi hương. Ở khu vườn đó, cậu bé đã cảm nhận thế giới bằng tâm hồn tĩnh lặng, trí tưởng tượng phong phú và các giác quan tinh nhạy: “Bạn hãy tưởng tượng, một buổi sáng mờ sương. Bạn vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ và bạn chợt hiểu khu vườn nói gì”. Khi nhắm mắt lại, khu vườn “sẽ lớn lên rất nhiều”. Cậu bé cũng có thể nhắm mắt và đoán được âm thanh đang ở cách mình bao xa. Nhờ điều đó, bố cậu bé đã cứu được bạn Tí khỏi chết đuối. Sau này, nhờ việc cảm nhận được mùi hương của các loài hoa mà cậu bé đã tìm được đường về nhà khi cậu và các bạn bị lạc trong rừng. Trong câu chuyện, cậu bé hiểu rằng khu vườn là một món quà bất tận. Khi khu vườn xuất hiện một loài hoa mới, cánh vàng nhuy trắng, nhân vật “tôi” đã “âm thầm chờ đợi nó lớn lên, âm thầm nâng niu như một đứa trẻ”. Đó chính là thái độ yêu quý, trân trọng và biết ơn thiên nhiên. Dường như nhà văn muốn gửi đến người đọc một thông điệp: Hãy mở rộng mọi giác quan, mở rộng tâm hồn mình để cảm nhận vẻ đẹp diệu ki của sự sống, cỏ cây, đất trời.
| Nêu chủ đề của tác phẩm. |
Không chỉ miêu tả sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, tác phẩm còn là bài ca về sự giao cảm đẹp đẽ, tinh tế giữa con người với con người. Tác phẩm là câu chuyện ấm áp tình người: tình yêu thương của cha mẹ với con cái, tình nghĩa láng giềng, tình cảm bạn bè và sự đồng cảm với những người xa lạ,... Chẳng hạn, trong câu chuyện Ngày bí mật, khi cô Hồng mất đi đứa con đầu tiên, nhân vật “tôi” đã thể hiện những suy tư về sự chia sẻ tinh tế trong cuộc sống: “Tôi vẫn còn nhớ mẹ thường hay nói với tôi, khi một ai đó buồn, họ cần rất nhiều người để chia sẻ. Nỗi buồn chỉ vơi đi bằng tình thương chứ không có một phương thuốc nào hết. Khi chia sẻ một nỗi buồn, chúng ta sẽ không buồn hơn, nhưng người khác lại vui hơn".
| Sử dụng các bằng chứng từ tác phẩm để làm sáng tỏ ý kiến nêu trong bài viết. |
Nhiều truyện trong Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ không có cốt truyện rõ ràng, chỉ là những chuyện vụn vặt thường ngày, nhưng vẫn hết sức hấp dẫn. Bởi vì đằng sau các câu chuyện bình dị ấy lại ẩn chứa những suy ngẫm thấm thía về cuộc sống. Chẳng hạn, truyện Ghét cái răng khểnh đem đến bài học hãy luôn tự hào về ngoại hình của mình và tôn trọng nét riêng của người khác, bởi vì mỗi người đều có “điều kì lạ riêng”. Các câu chuyện trong tác phẩm được kể từ ngôi thứ nhất, qua lời một cậu bé mười tuổi nên rất hồn nhiên,
| Chỉ ra và phân tích tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm. |
(Trang 28)
| Sử dụng các bằng chứng từ tác phẩm để làm sáng tỏ ý kiến nêu trong bài viết. |
tươi tắn, thú vị. Từ cái nhìn trong sáng, ngộ nghĩnh của trẻ thơ, thế giới quen thuộc tưởng như nhàm chán của người lớn đã hiện ra mới mẻ, tinh khôi, tuyệt đẹp, chứa đầy các món quả bí mật. Lời kể trong tác phẩm vì thế có giọng điệu gần gũi, thân thương như những lời thủ thỉ, tâm tỉnh, nhẹ nhàng thấm vào lòng người. Trong nhiều câu chuyện, nhân vật “tôi” luôn muốn sẻ chia, đối thoại với người đọc. Ví dụ: “Tôi cũng muốn kể cho các bạn nghe nữa, vì như vậy các bạn sẽ giữ giùm tôi một điều bí mật...”. Trong Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, Nguyễn Ngọc Thuần đã xây dựng thành công một số hình ảnh chứa đựng nhiều lớp nghĩa. Khu vườn là một trong những hình ảnh xuyên suốt tác phẩm. Khu vườn là thế giới tự nhiên tươi đẹp, là món quà thiên nhiên ban tặng cho con người. Khu vườn cũng là món quà tinh thần con người trao tặng cho nhau trong cuộc sống. Khu vườn là nơi bình yên nuôi dưỡng cho những điều tốt đẹp, điều thiện nảy mầm. Ở “Thay phần kết", nhà văn đã viết: “Bố tôi nói cần phải gieo những hạt mầm vào khu vườn, nhưng tôi cũng biết, mỗi một gương mặt là một hạt mầm gieo vào trí tưởng tượng của tôi. Tôi có nhiều khuôn mặt không ngừng mọc lên, những khuôn mặt buồn vui, những khuôn mặt đẹp nhất.”.
Trong tác phẩm, người bố đã giải thích cho cậu bé về ý nghĩa của món quà: “Một món quà bao giờ cũng đẹp. Khi ta nhận hay cho một món quà, ta cũng đẹp lây vì món quả đó.” Có thể nói, Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ là một món quả đẹp mà người viết đã trao tặng đến bạn đọc.
| Khẳng định ý nghĩa, giá trị của tác phẩm. |
(Bài làm của học sinh, có chính sửa)
Thực hành viết theo các bước
1 TRƯỚC KHI VIẾT
a. Xác định tác phẩm truyện cần phân tích
- Có những trường hợp, người ra để đã ấn định tác phẩm truyện cụ thể trong để bài. Ví dụ:
+ Phân tích truyện ngắn Bẩy chim chìa vôi của Nguyễn Quang Thiều.
+ Cảm nhận của em về truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long.
| Mục đích viết Làm rõ đặc điểm nội dung và nghệ thuật của một tác phẩm truyện, thuyết phục người đọc đồng tình với ý kiến của em về tác phẩm đó. Người đọc Những người quan tâm, có nhu cầu tìm hiểu về tác phẩm truyện. |
(Trang 29)
+ Vẻ đẹp của sự đồng cảm, gắn bó giữa con người và thế giới tự nhiên trong đoạn trích tác phẩm Mắt sói của Đa-ni-en Pen-nắc.
- Nếu được tự chọn tác phẩm để phân tích, em cần liệt kê các tác phẩm mà mình đã học, đã đọc và chọn trong số đó một truyện mà em ấn tượng nhất. Hãy ghi vắn tắt một số thông tin cơ bản: tên tác phẩm, tác giả, thể loại (truyện ngắn hay tiểu thuyết),...
b. Tìm ý
Để tìm ý cho bài viết, có thể đặt ra và trả lời các câu hỏi xoay quanh tác phẩm:
Đọc tác phẩm, em có cảm xúc như thế nào? Em ấn tượng nhất với tác phẩm ở điều gì (nội dung, cốt truyện, nhân vật, nghệ thuật kể chuyện, ngôn ngữ,...)?
Ví dụ, trong bài viết tham khảo, ở phần Mở bài, người viết đã nêu cảm xúc và ấn tượng chung về tác phẩm: "Đây là một truyện dài có lời văn đẹp, trong sáng, giàu chất thơ. Tác phẩm đã cuốn hút ta vào một thế giới tươi sáng, trong trẻo và yên tĩnh lạ lùng."
- Nội dung chính của tác phẩm là gì?
Việc nêu ngắn gọn nội dung chính của tác phẩm truyện giúp những người chưa từng đọc tác phẩm cũng có thể hiểu được ý kiến của em. Mặt khác, nội dung của truyện chính là cơ sở quan trọng để em rút ra chủ đề của tác phẩm. Ví dụ, trong bài viết tham khảo, ở đoạn văn thứ nhất của phần Thân bài, người viết đã nêu ngắn gọn nội dung chính của tác phẩm.
- Chủ đề của truyện là gì?
Ví dụ, ở bài viết tham khảo, chủ đề của truyện Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ được tập trung nêu ở đoạn văn thứ hai và thứ ba của phần Thân bài. Các câu nêu trực tiếp chủ đề của tác phẩm là: "Dường như nhà văn muốn gửi đến người đọc một thông điệp: Hãy mở rộng mọi giác quan, mở rộng tâm hồn mình để cảm nhận vẻ đẹp diệu kì của sự sống, cỏ cây, đất trời."; "Không chỉ miêu tả sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, tác phẩm còn là bài ca về sự giao cảm đẹp đẽ, tinh tế giữa con người với con người.".
- Tác phẩm có những nét đặc sắc gì về hình thức nghệ thuật (cốt truyện, ngôi kể, nhân vật, ngôn ngữ,...)? Những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật ấy có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện nội dung?
Em có thể chọn một vài yếu tố hình thức nghệ thuật đặc sắc nhất trong truyện để phân tích. Ví dụ, bài viết tham khảo đã phân tích tác dụng của các yếu tố nghệ thuật (cốt truyện, người kể chuyện, ngôn ngữ, hình ảnh) trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm.
(Trang 30)
- Tác phẩm truyện có ý nghĩa, giá trị gì?
Khi phân tích truyện, cần khái quát được ý nghĩa, giá trị của tác phẩm. Chẳng hạn, phần Kết bài của bài viết tham khảo đã khẳng định giá trị của tác phẩm Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ “là một món quà đẹp mà người viết đã trao tặng đến bạn đọc".
c. Lập dàn ý
Hãy sắp xếp những ý đã tìm được ở trên vào các phần để có một dàn ý.
| Dàn ý - Mở bài: Giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm (nhan đề, tác giả); nêu ý kiến khái quát về tác phẩm. - Thân bài: + Nêu nội dung chính của tác phẩm. + Nêu chủ đề của tác phẩm. + Chỉ ra và phân tích tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm. - Kết bài: Khẳng định ý nghĩa, giá trị của tác phẩm. |
2 VIẾT BÀI
Khi viết bài, em cần lưu ý:
- Bài viết cần đủ ba phần, trong đó phần Thân bài tập trung làm sáng tỏ chủ đề và phân tích tác dụng của một vài nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm truyện.
- Bài viết cần có các luận điểm chính được sắp xếp theo trật tự lô-gíc; tránh rơi vào việc chỉ kể lại diễn biến câu chuyện trong tác phẩm.
- Cần lựa chọn, trích dẫn và phân tích các bằng chứng tiêu biểu từ tác phẩm để làm sáng tỏ ý kiến của người viết; tránh phân tích tác phẩm một cách chung chung.
3 CHỈNH SỬA BÀI VIẾT
Đọc lại bài viết, đối chiếu với yêu cầu của kiểu bài để thực hiện việc chỉnh sửa, hoàn thiện. Lưu ý:
- Bổ sung, chỉnh sửa nếu chưa nêu được chủ đề, chưa chỉ ra và phân tích được tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm truyện hoặc phân tích chưa thuyết phục.
- Nếu mỗi luận điểm chưa được làm sáng tỏ bằng các bằng chứng hoặc bằng chứng chưa cụ thể, thuyết phục thì cần bổ sung, chỉnh sửa.
