(Trang 77)
Viết bài văn phân tích một tác phẩm (truyện)
Mỗi tác phẩm văn học là một thế giới nghệ thuật sống động, thu hút sự khám phá, giải mã của người đọc. Việc phân tích tác phẩm giúp ta hiểu sâu sắc hơn về vẻ đẹp của nghệ thuật ngôn từ và những thông điệp mà tác giả gửi gắm. Trong bài 6. Chân dung cuộc sống, em đã được hướng dẫn cách viết bài văn phân tích một tác phẩm truyện. Phần Viết của bài học này sẽ tiếp tục hướng dẫn em cách viết kiểu bài trên để củng cố và nâng cao kiến thức, kĩ năng đã học.
| Yêu cầu:
|
Phân tích bài viết tham khảo
Bức tranh KẾT của em gái tôi lời tự thúc của em gái tôi – lời tự thú chân thành
Tạ Duy Anh là nhà văn từng viết những tác phẩm đề cập tới nhiều vấn đề xã hội mang tính thời sự gai góc như Bước qua lời nguyền, Lão Khổ, Thiên thần sám hối,... Đồng thời, ông cũng là cây bút đã dành cho thiếu nhi những truyện ngắn thật dễ thương. Ở loạt truyện viết cho thiếu nhi của ông, ta bắt gặp một kiểu viết giản dị, gọn gàng và đầy trìu mến. Dường như trong mắt Tạ Duy Anh, tuổi thơ là khoảng thời gian đẹp đẽ, trong trẻo nhất của mỗi người. Có thể thấy rõ điều này qua truyện ngắn Bức tranh của em gái tôi.
| Giới thiệu ngắn gọn về tác giả, tác phẩm và nêu ý kiến khái quát về tác phẩm. |
Truyện kể về Kiều Phương, em gái của “tôi”. Kiều Phương là một cô bé có tài hội hoạ thiên bẩm. Tài năng của em được phát hiện khi một hoạ sĩ là bạn của bố đến chơi. Biết em gái có năng khiếu, “tôi” cảm thấy ghen tị và mặc cảm. Nhờ chú hoạ sĩ giới thiệu, Kiều Phương tham dự cuộc thi vẽ tranh quốc tế và đoạt giải Nhất. Lúc này, “tôi” mới biết Em gái giành giải Nhất
| Nêu ngắn gọn nội dung chính và chủ đề của tác phẩm. |
(Trang 78)
với bức tranh vẽ anh trai mình. Nhân vật trong tranh đẹp một cách hoàn hảo. Bây giờ, “tôi” mới nhận ra em gái không chỉ có tài năng, mà còn có tâm hồn trong sáng, nhân hậu. Trong câu chuyện giản dị này, nhà văn Tạ Duy Anh đã thể hiện một cách tinh tế vẻ đẹp của nhân vật em gái, sự ăn năn thức tỉnh của nhân vật anh trai, từ đó đặt ra nhiều vấn đề đáng suy ngẫm về tâm lí tuổi mới lớn và mối quan hệ ứng xử trong gia đình.
Bức tranh của em gái tôi thu hút người đọc trước hết bởi nghệ thuật xây dụng nhân vật. Hai nhân vật Kiều Phương và “tôi” hiện lên trong tương quan đối sánh, bổ sung, soi chiếu cho nhau để lại ấn tượng sâu sắc cho người đọc.
| Dùng lí lẽ, bằng chứng để chỉ ra và phân tích tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm. |
Nhân vật Kiều Phương chủ yếu được khắc hoạ qua lời nói, cử chỉ, hành động. Em giống như một thiên thần nhỏ hồn nhiên, trong trẻo, vô tư, dành tình cảm ấm áp cho mọi người và những con vật, đồ vật xung quanh. Hẳn vì thế mà mọi thứ trong ngôi nhà đều được em đưa vào tranh bằng những nét vẽ ngộ nghĩnh, đáng yêu. Và không có gì khó hiểu khi bức tranh giành giải Nhất trong cuộc thi quốc tế của em lại vẽ chính người anh trai từng có lúc thể hiện thái độ khó chịu, thậm chí không ít lần quở mắng em vô cớ. Hoá ra, dù thế nào thì người anh vẫn rất đáng quý trong cảm nhận của cô bé.
Khác với em gái, nhân vật anh trai được tập trung khắc hoạ rõ nét hơn về tâm lí. Ở đầu truyện, mối quan hệ giữa hai anh em vô cùng thân thiết, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và giới tính. Nhân vật anh trai chú ý tới từng hành động nhỏ nhặt của em gái, từ việc thích thú lục lọi đồ đạc trong nhà đến cách chế thuốc vẽ lạ đời. Sự tò mò ấy cũng là một kiểu quan tâm. Bước ngoặt trong tâm lí của người anh bắt đầu từ lúc tài năng hội hoạ của em được phát hiện. Trước niềm tự hào của bố mẹ, “tôi” lần đầu tiên trong đời cảm thấy mình “bị đẩy ra ngoài”. Trộm xem tranh của em khiến người anh “lén trút ra một tiếng thở dài” – cái tiếng thở dài chứa đựng nhiều tâm sự khó nói thành lời. Khi em gái được mọi người tạo điều kiện phát triển năng khiếu vẽ, tâm trạng “tôi” đã có những biểu hiện khác thường. Cái mặt lem nhem, bị quát thì “xịu xuống”, “miệng dẩu ra” của em gái trước đây “tôi” thấy ngồ ngộ, thì giờ đây “như chọc tức”, việc quan sát anh một cách kĩ lưỡng trước lúc đi tham dự cuộc thi của em “khiến tôi khó chịu”, em sung sướng ôm cổ anh khi nhận được tin vui thì anh “viện cớ đang dỡ việc” đẩy nhẹ em ra... Tâm trạng này đã dồn nhân vật vào một tình thể bức bối khó giải toả. Nhưng, điều đó đã được giải quyết một cách bất ngờ và khéo léo. “Tôi” không thể đoán trước rằng, tác phẩm giành giải Nhất của em lại vẽ chính anh trai mình với vẻ đẹp lạ lùng, hoàn hảo. Kết thúc truyện, người anh vỡ lẽ ra một điều quan trọng: trong tranh không phải là mình, mà là tâm hồn, lòng nhân hậu của em gái. Cảm nhận về bức tranh đã đánh dấu sự trưởng thành trong nhận thức và tình cảm của nhân vật.
| Phân tích tác dụng của nghệ thuật thể hiện tâm lí nhân vật "tôi". |
Không phải ngẫu nhiên, truyện được kể từ ngôi thứ nhất. Anh trai – người kể chuyện xung “tôi” – không chỉ chứng kiến mà còn tham dự vào các sự kiện của câu chuyện. Khác với kiểu người kể chuyện ngôi thứ ba, nhân vật người kể chuyện ngôi thứ nhất không thể biết hết mọi điều. Chi tiết bức tranh Anh trai tôi ở phần cuối của
| Phân tích tác dụng của nghệ thuật sử dụng ngôi kể. |
(Trang 79)
truyện, do đó trở nên bất ngờ đối với chính đối tượng được vẽ. Xét ở khía cạnh nghệ thuật khắc hoạ nhân vật em gái, việc chọn ngôi kể này cũng có tác dụng: Dưới cái nhìn xét nét, đố kị của người anh, em gái hẳn sẽ “bất lợi", nhưng cũng vì thế mà hình ảnh em lại hiện lên chân thực hơn. Tuy nhiên, quan trọng hơn, dùng lời kể ở ngôi thứ nhất, tâm trạng của nhân vật “tôi” mới được bộc lộ sâu sắc và chân thực. Sự tự thể hiện và tự phân tích của “tôi” khiến người đọc như đang nghe một bản tự thú chân thành. Bài học về tình cảm, về cách ứng xử với người thân trong gia đình, nhờ đó, toát ra thật tự nhiên.
Bức tranh của em gái tôi là món quà ý nghĩa mà nhà văn Tạ Duy Anh gửi đến bạn đọc thiếu nhi. Để viết được một truyện như vậy, ngoài tình cảm yêu mến dành cho các bạn trẻ, tác giả còn phải thực sự am hiểu tâm lí tuổi mới lớn – lứa tuổi đã bắt đầu bớt hồn nhiên bởi sự xuất hiện những rắc rối rất cần được quan tâm giải quyết. Ngôn ngữ trong sáng, cốt truyện đơn giản nhưng thắt mở hợp lí, lối mở truyện tự nhiên và kết truyện bất ngờ, đặc biệt là nghệ thuật xây dựng nhân vật, cách lựa chọn ngôi kể – đó là những yếu tố góp phần tạo nên đặc sắc của truyện ngắn này.
| Khẳng định tâm huyết, tài năng của tác giả và ý nghĩa giá trị của tác phẩm. |
(Nhóm biên soạn)
Thực hành viết theo các bước
1 TRƯỚC KHI VIẾT
a. Lựa chọn đề tài
Tham khảo các đề tài sau:
- Sức hấp dẫn của đoạn trích Xe đêm của Pau-xtốp-xki.
- Những nét đặc sắc của truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê.
- Giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn trích Đi lấy mật, trích Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi.
| Mục đích viết Phân tích để làm rõ một số nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, thuyết phục người đọc đồng tình với ý kiến của em về tác phẩm đó. Người đọc Những người quan tâm đến thể loại truyện hoặc có nhu cầu hiểu sâu hơn về tác phẩm truyện được phân tích. |
b. Tìm ý
Có thể tìm ý bằng cách đặt và trả lời các câu hỏi xoay quanh tác phẩm. Từ việc phân tích bài viết tham khảo, em có thể rút ra những kinh nghiệm trong việc xác định ý cho đề tài mà em đã chọn.
- Nội dung của truyện là gì? Nội dung ấy được thể hiện như thế nào qua hệ thống nhân vật, sự kiện?
Bài viết tham khảo đã nêu ngắn gọn nội dung chính của truyện. Nội dung ấy được thể hiện qua hai nhân vật chính là “tôi” và Kiều Phương, đồng thời thể hiện qua một số sự kiện chính như: chú hoạ sĩ đến chơi và phát hiện ra tài năng của Kiều Phương, Kiểu Phương đi thi vẽ tranh quốc tế và đoạt giải Nhất.
(Trang 80)
- Chủ đề của truyện là gì?
Khi phân tích một tác phẩm truyện, em cần khái quát được chủ đề. Ví dụ: Chủ đề truyện Bức tranh của em gái tôi là ca ngợi tài năng, lòng nhân hậu, tâm hồn trong sáng của nhân vật Kiều Phương, sự ăn năn thức tỉnh của nhân vật "tôi", từ đó đặt ra vấn đề tâm lí của lứa tuổi mới lớn và mối quan hệ ứng xử trong gia đình.
- Truyện có những đặc điểm nổi bật nào về hình thức nghệ thuật? Những đặc điểm ấy có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện nội dung?
Em không nhất thiết phải phân tích hết các phương diện nghệ thuật của truyện mà nên đi sâu khai thác một số yếu tố đặc sắc, tiêu biểu. Phân tích có diện, có điểm sẽ khiến bài viết không bị dàn trải và có chiều sâu. Ví dụ, trong các yếu tố nghệ thuật của Bức tranh của em gái tôi, bài viết tham khảo đã tập trung khai thác nghệ thuật thể hiện tâm lí nhân vật, tác dụng của ngôi kể thứ nhất.
- Ý nghĩa của truyện là gì?
Mỗi tác phẩm đều gửi gắm thông điệp của nhà văn về con người, cuộc sống. Người đọc cần khám phá thế giới nghệ thuật sống động trong tác phẩm để nhận ra thông điệp ấy. Bài viết tham khảo đã phân tích lời tự thú chân thành của nhân vật “tôi”, qua đó, giúp người đọc thấy được: trong quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, sự thấu hiểu, yêu thương, gắn bó là điều quan trọng nhất. Đó chính là thông điệp của truyện ngắn này.
c. Lập dàn ý
Từ các ý đã tìm được, em hãy sắp xếp thành một dàn ý hợp lí.
| Dàn ý - Mở bài: Giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm (nhan đề, tác giả); nêu ý kiến khái quát về tác phẩm. - Thân bài: + Nêu nội dung chính của tác phẩm. + Nêu chủ đề của tác phẩm. + Chỉ ra và phân tích tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm. - Kết bài: Khẳng định ý nghĩa, giá trị của tác phẩm. |
2 VIẾT BÀI
Dựa vào dàn ý, triển khai bài viết theo hệ thống luận điểm đã xây dựng. Xác định rõ mục đích viết bài văn phân tích tác phẩm truyện để không viết theo lối kể chuyện hay nêu cảm nghĩ về câu chuyện đã đọc.
Mỗi luận điểm cần được làm sáng tỏ bằng các lí lẽ, bằng chứng. Khi phân tích, cần bám sát sự kiện, nhân vật, ngôi kể, ngôn ngữ,... Chú ý phân tích có diện, có điểm, lựa chọn được các yếu tố đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm để đi sâu khai thác.
(Trang 81)
3 CHỈNH SỬA BÀI VIẾT
Với bài viết phân tích tác phẩm truyện, cần tập trung vào một số vấn đề sau:
- Nếu chưa giới thiệu được tác giả, tác phẩm hoặc chưa nêu được ý kiến khái quát về tác phẩm thì bổ sung.
- Nếu chưa nêu được hoặc nêu chưa rõ, chưa chính xác nội dung chính và chủ đề của truyện thì bổ sung, chỉnh sửa.
- Đọc lại những đoạn văn chỉ ra và phân tích tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm, gạch dưới các câu thể hiện ý chính của đoạn. Nếu có yếu tố nghệ thuật cần được làm nổi bật hơn nữa thì tập trung phân tích sâu yếu tố đó để không rơi vào tình trạng phân tích dàn trải.
