(Trang 83)
| Khi đọc văn bản dưới đây, em cần chú ý những vấn đề sau:
|
Nắng mới – sự thành thực - (1) của một tâm hồn giàu mơ mộng"
LÊ QUANG HƯNG(2)
Trong Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh đã bộc lộ thành thực một tâm trạng:
“Dầu có ưa thơ người này người khác, mỗi lúc buồn đến, tôi lại trở về với Lưu Trọng Lư Có những bài thơ cứ vương vẫn trong trí tôi hàng tháng, lúc nào cũng như văng vẳng bên tai. Bởi vì thơ Lư nhiều bài thực không phải là thơ, nghĩa là những công trình nghệ thuật, mà chính là tiếng lòng thổn thức cùng hoà theo tiếng thổn thức của lòng ta".
Khi viết những dòng ấy, chắc hẳn nhà phê bình có nghĩ đến bài Nắng mới.
Trong cuộc đời mỗi con người, ai mà chẳng có tình cảm mẹ con. Bao kỉ niệm tươi vui và đau buồn của tình cảm ấy không ít khi làm cho ta thổn thức. Nắng mới đã rọi vào cái tình cảm muôn thuở mà bao giờ cũng mới mẻ ấy. Bài thơ có chất mộng của hoài niệm, của tâm trạng “chập chờn sống lại” nhưng rất thành thực, thành thực đến mức kì lạ. Nắng mới đã hội tụ được những vẻ đẹp nơi tâm hồn thơ Lưu Trọng Lư: thành thực phiêu lưu trong cõi mộng, cứ để lòng mình tràn lan trên mặt giấy.
(1) Nhan đề do người biên soạn đặt.
(2) Lê Quang Hưng sinh năm 1956, quê ở Hà Tĩnh, là giảng viên, nhà nghiên cứu phê bình văn học. Một số công trình tiêu biểu: Thế giới nghệ thuật thơ Xuân Diệu thời kì trước Cách mạng tháng Tám (2002); Những quan điểm, những thế giới nghệ thuật văn chương (2018).
(Trang 84)
Bài thơ được cấu tứ theo một mô-típ khá “cổ điển”: từ một điểm gọi hứng ở hiện tại nhớ về dĩ vãng xa xưa. Kể cũng lạ: một tay tranh luận, một nhà diễn thuyết hùng hồn từng hăng hái cổ vũ cho Thơ mới như Lưu Trọng Lư mà khi sáng tác lại khá chừng mực. Người thanh niên có khi dõng dạc, to tiếng (đến hơi quá đáng) ấy lại hay mơ màng trong bao vần thơ êm ái ru ta về quá khứ xa xưa với những không gian huyển diệu.
Hai chữ “nắng mới” vừa ghi nhận một thời điểm đặc biệt trên dòng chảy thời gian vừa diễn tả không gian. Cái nắng đầu mùa, mỗi năm chỉ có một lần, báo hiệu đã hết những tháng ngày lạnh ẩm. Thời điểm ấy, trong cuộc đời một con người, một gia đình, dễ nhớ kĩ, nhớ sâu lắm. Bởi nó gắn với sự bừng nở, sự rộng rãi, phơi phong. Nỗi nhớ nhung của Lưu Trọng Lư cũng được gọi lên từ đó. Song có một điều lạ: nắng mới lúc này sao mà buồn, mà mung lung đến thế. Nói khác đi, ngay khi đặt bút viết Nắng mới, thi sĩ đã chập chờn sống trong cõi mộng:
Mỗi lần nắng mới hắt bên song
Xao xác, gà trưa gáy não nùng
Lòng rượi buồn theo thời dĩ vãng
Chập chờn sống lại những ngày không.
Cái động của tiếng gà trưa xao xác chỉ thêm rõ cái tĩnh, vẻ mông lung mà thôi. Các từ láy: xao xác, não nùng, chập chờn gọi một nỗi buồn nhẹ, một tâm trạng quạnh hiu, xa vắng. “Mỗi lần” lại nhắc nhớ “mỗi lần”. Nói là “chập chờn sống lại” nhưng nhà thơ nhớ rõ lắm. Nhớ tiếng reo của nắng mới tưng bừng ngoài nội. Nhớ màu áo mẹ từng đưa phơi trước giậu.
Tôi nhớ mẹ, thuở thiếu thời
Lúc người còn sống, tôi lên mười
Mỗi lần nắng mới reo ngoài nội
Áo đỏ người đưa trước giậu phơi.
Cái nắng mới của hoài niệm này nao nức, tươi vui bởi gắn với một cậu bé lên mười, với một người mẹ chăm chút, hiền dịu. Màu đỏ của chiếc áo trong tiếng nắng reo làm cho câu thơ sáng hơn, ấm nóng hơn. Có lẽ cũng nhờ màu đỏ ấy mà việc phơi áo của mẹ càng trở thành một điểm son trong nỗi nhớ về tuổi thơ.
Từ “nắng mới hắt bên song" nhớ “nắng mới reo ngoài nội”, nhớ người mẹ phơi áo trước giậu. Cứ thế, nỗi nhớ ngày một thành hình rõ nét hơn. Dù đã có tả nhưng khổ thơ thứ hai vẫn thiên về xác định thời điểm, địa điểm. Song khổ thơ cuối, cảnh và tình mới thật quấn quyện, mới thật là “thi trung hữu hoạ”:
(Trang 85)
Hình dáng mẹ tôi chửa xoá mờ
Hãy còn mường tượng lúc vào ra:
Nét cười đen nhánh sau tay áo
Trong ảnh trưa hè trước giậu thưa.
Dáng vào ra của người mẹ như đang hiện lên rõ rệt trong tâm tướng nhà thơ. Chi tiết gây ấn tượng nhất trong Nắng mới là “nét cười đen nhánh” của người mẹ. Không phải “miệng” cười hay “nụ cười mà là “nét”. Lại “đen nhánh! Hình ảnh thơ bỗng sắc, bỗng lấp lánh hơn. Nét cười ấy lại thêm sáng, thêm duyên khi thấp thoáng “sau tay áo”. Chính vì thấp thoáng thể mà nó càng đáng nhớ, càng được nhớ lâu, nhớ mãi. Sau này, tâm hồn thi sĩ, ngòi bút tài hoa của Hoàng Cầm cũng khiến ta chẳng thể nào quên nụ cười của những cô gái miền quê Kinh Bắc:
Những cô hàng xén răng đen
Cười như mùa thu toà nắng
(Bên kia sông Đuống)
Với Lưu Trọng Lư, khuôn mặt, nét cười đáng kính, đáng yêu của người mẹ cứ thấp thoáng trong một không gian ấy thôi: “Trong ánh trưa hè, trước giậu thưa". “Nắng mới” và “giậu thưa” quả đã thành một thời gian – không gian nghệ thuật ám ảnh không tách rời hình ảnh người mẹ.
Nắng mới là một bài thơ hết sức thành thực của một tâm hồn giàu mơ mộng. Tác giả đã thả hồn mộng đi tận hết cõi lòng để trở rở về với những hồi ức thầm thía.
Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa...
Bài thơ có cấu tứ đơn giản với không nhiều hình ảnh nhưng hình ảnh nào cũng linh động, cũng rất có hồn. Chính vì thế, Nắng mới gọi niềm đồng vọng sâu xa ở tâm hồn nhiều bạn đọc. Nó đã chạm tới một trong những tình cảm thiêng liêng, ấm cúng nhất trong mỗi con người. Nói kỉ niệm riêng nhưng chính Lưu Trọng Lư đã làm bao người đọc phải chập chờn, bâng khuâng.
Đọc bài thơ này chắc ta chẳng còn thờ ơ với mỗi năm một lần nắng mới.
Làm được như thế đã là điều vô cùng vinh dự đối với một nhà thơ.
(Lê Bá Hán (Chủ biên) – Lê Quang Hưng - Chu Văn Sơn,
Tình hoa Thơ mới – Thẩm bình và suy ngẫm,
NXB Giáo dục, 1998, tr. 36-40)
