Trang 21
MỞ ĐẦU
Bề mặt của Trái Đất vô cùng phong phú, đa dạng. Nguyên nhân nào đã tạo nên điều đó? Bề mặt của Trái Đất có thay đổi như thế nào trong lịch sử phát triển Trái Đất?
HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
1. Thạch quyển
Thạch quyển gồm vỏ Trái Đất và phần cứng mỏng phía trên của manti. Thạch quyển có độ dày khoảng 100 km, được cấu tạo bởi các loại đá khác nhau.
Bộ phận vỏ lục địa
Bộ phận vỏ đại dương
Thạch quyển
Vỏ Trái Đất
Trầm tích
Tầng badan
Tầng granit
Phần trên mantic
Đại dương
Hình 6.1. Vỏ Trái Đất và thạch quyển
Ranh giới bên dưới của thạch quyển tiếp xúc với lớp quánh dẻo của manti, nên các mảng kiến tạo có thể di chuyển, trượt trên đó.
? Đọc thông tin trong mục 1 và hình 6.1, hãy:
– Nêu khái niệm thạch quyển và giới hạn của thạch quyển.
– Phân biệt sự khác nhau giữa vỏ Trái Đất và thạch quyển.
2. Thuyết kiến tạo mảng
Thuyết kiến tạo mảng đề cập đến sự chuyển động của các mảng kiến tạo (mảng thạch quyển).
Trang 22
Hai mảng xô vào nhau
Hai mảng tách xa nhau
Hướng di chuyển của các mảng
1 Mảng Cô-bốt
2 Mảng Ca-ri-bê
3 Mảng A-rập
Hình 6.2. Lược đồ các mảng kiến tạo của Trái Đất
Theo thuyết kiến tạo mảng, nguyên nhân của các hiện tượng kiến tạo (hình thành các nếp uốn, các đứt gãy, ...) và động đất, núi lửa là do hoạt động chuyển dịch một số mảng kiến tạo của vỏ Trái Đất. Trong quá trình hình thành, thạch quyển bị gãy vỡ và tách ra thành những mảng cứng gọi là mảng kiến tạo. Các mảng kiến tạo không đứng yên mà dịch chuyển trên lớp quánh dẻo của manti. Mỗi mảng kiến tạo thường bao gồm cả phần lục địa và phần đáy đại dương, nhưng có mảng chỉ có phần đáy đại dương như mảng Thái Bình Dương. Trong khi di chuyển, các mảng kiến tạo có thể xô vào nhau hoặc tách xa nhau.
Khi hai mảng lục địa xô vào nhau, chúng sẽ bị dồn ép, uốn nếp như trường hợp hình thành dãy Hi-ma-lay-a do hai mảng Ấn Độ – Ô-xtrây-li-a và Âu – Á xô vào nhau. Ở đó, vỏ lục địa bị nén ép mạnh và có sự hút chìm của vỏ lục địa dưới vỏ lục địa, làm hình thành các dãy núi lục địa cao, đồ sộ.
| Em có biết? Ý tưởng ban đầu về thuyết kiến tạo mảng xuất hiện khi các nhà khoa học nhận thấy hình thái bờ phía đông của Nam Mỹ và bờ phía tây của châu Phi có thể khớp nhau. Các giả thuyết cho rằng các lục địa này xưa kia từng là một thể thống nhất, về sau mới tách rời nhau và di chuyển đến vị trí như ngày nay. |
Trang 23
Khi một mảng đại dương (như mảng Na-xca) xô húc với một mảng lục địa (như mảng Nam Mỹ), do chịu sức ép nên vỏ đại dương bị hút chìm dưới vỏ lục địa tạo thành vực biển sâu (vực biển Pê-ru – Chi-lê) và dãy núi cao lục địa (dãy An-đét).
Mảng lục địa và mảng lục địa: Mảng lục địa, Dãy núi, Cao nguyên, Manti
Mảng lục địa và mảng đại dương
Hình 6.3. Hai mảng kiến tạo xô vào nhau
Khi hai mảng kiến tạo tách xa nhau sẽ tạo ra vết nứt lớn, macma trào lên thành các dãy núi nằm dọc theo vết nứt, kèm theo hiện tượng động đất hoặc núi lửa, như ở sống núi ngầm giữa Đại Tây Dương.
Mảng lục địa và mảng lục địa
Mảng đại dương và mảng đại dương
Hình 6.4. Hai mảng kiến tạo tách xa nhau mảng kiến tạo xa nhau
Nhìn chung, vùng tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo là những nơi không ổn định, thường có hoạt động kiến tạo xảy ra, kèm theo động đất và núi lửa.
? 1. Dựa vào hình 6.2, hãy xác định các mảng kiến tạo của Trái Đất.
2. Dựa vào thông tin trong mục 2, hãy trình bày nội dung chính của thuyết kiến tạo mảng.
LUYỆN TẬP
Dựa vào thông tin trong mục 2 và các hình 6.3, 6.4, hãy mô tả kết quả khi các mảng kiến tạo xô vào nhau và tách xa nhau.
VẬN DỤNG
Tìm hiểu về các vùng núi trẻ Hi-ma-lay-a, An-đét (vị trí, đặc điểm, sự hình thành, ...).
