(Trang 66)
Sau khi học xong bài này, em sẽ:
– Mô tả được phương pháp nhân giống hữu tính, vô tính ở cây trồng.
– Trình bày được ứng dụng của nuôi cấy mô tế bào trong nhân giống cây trồng.
| Nhân giống cây trồng nhằm mục đích gì? Có những phương pháp nhân giống nào? Các phương pháp nhân giống cây trồng đó được thực hiện như thế nào? |  |
I – CÁC CẤP GIỐNG CÂY TRỒNG
Giống tác giả: là giống do tác giả chọn tạo ra, đạt tiêu chuẩn chất lượng theo quy định. Giống tác giả được dùng để sản xuất giống siêu nguyên chủng.
Giống siêu nguyên chủng: là giống được nhân ra từ giống tác giả theo đúng quy trình sản xuất giống siêu nguyên chủng và đạt tiêu chuẩn chất lượng quy định. Giống siêu nguyên chủng được dùng để sản xuất giống nguyên chủng.
Giống nguyên chủng: là giống được nhân ra từ giống siêu nguyên chủng theo quy trình sản xuất hạt giống nguyên chủng và đạt tiêu chuẩn chất lượng theo quy định. Giống nguyên chủng được dùng để sản xuất giống xác nhận.
Giống xác nhận (hay còn gọi là giống thương mại): là giống được nhân ra từ giống nguyên chủng theo quy trình sản xuất hạt giống xác nhận và đạt tiêu chuẩn chất lượng theo quy định. Giống xác nhận là cấp cuối cùng của giống và được dùng để sản xuất đại trà.
Khám phá
Kể tên các cấp giống cây trồng. Theo em, các giống cây trồng được sử dụng ở gia đình, địa phương em thuộc cấp nào?
II – MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP NHÂN GIỐNG CÂY TRỒNG
1. Phương pháp nhân giống hữu tính
Nhân giống hữu tính là phương pháp nhân giống bằng hạt, phương pháp này áp dụng chủ yếu ở lúa, ngô, các loại đậu và một số loại rau.
(Trang 67)
Sản xuất giống bằng hạt gồm các bước cơ bản sau (Hình 13.1):
Hình 13.1. Sơ đồ nhân giống hữu tính ở cây trồng
| Vụ 1: Nhân hạt giống tác giả | Gieo hạt giống tác giả ở khu cách Ii, mật độ thưa, gieo mỗi hạt một khóm, chọn cây ưu tú và đúng với mô tả của giống (cây Go). |
| Vụ 2: Sản xuất hạt giống siêu nguyên chủng | Hạt của các cây Go được gieo riêng thành từng hàng. Đánh giá và chọn hàng tốt, đúng giống. Thu hoạch hỗn hợp hạt. Hạt thu được là hạt giống siêu nguyên chủng |
| Vụ 3: Sản xuất hạt giống nguyên chủng | Gieo hạt siêu nguyên chủng ở khu riêng. Chọn lọc, loại bỏ cây khác dạng và cây bị sâu, bệnh. Thu hoạch hỗn hợp hạt. Hạt thu được là hạt giống nguyên chủng. |
| Vụ 4: Sản xuất hạt giống xác nhận | Gieo hạt nguyên chủng. Chọn lọc loại bỏ cây khác dạng, cây sâu, bệnh. Thu hoạch hỗn hợp hạt. Hạt thu được là hạt giống xác nhận. |
Hạt giống tác giả
Hạt giống siêu nguyên chủng
Hạt giống nguyên chủng
Hạt giống xác nhận
Kết nối năng lực
Sử dụng internet, sách, báo,... để tìm hiểu các bước nhân giống bằng hạt của một số loại cây trồng.
2. Phương pháp nhân giống vô tính
Nhân giống vô tính cây trồng là phương pháp nhân giống mà cây con được hình thành từ một bộ phận cơ quan sinh dưỡng (thân, lá, rễ) của cây mẹ. Có nhiều phương pháp nhân giống vô tính như giâm cành, chiết cành, ghép, nuôi cấy mô tế bào,...
(Trang 68)
a) Phương pháp giâm cành
• Cách tiến hành
Cắt một đoạn cành bánh tẻ (không quá non hoặc quá già) có từ 2 đến 3 mắt ngủ, nhúng phần gốc vào dung dịch kích thích ra rễ, sau đó cắm xuống nền giâm (đất ẩm, cát ẩm,...) cho cành ra rễ và phát triển thành cây mới (Hình 13.2).
Hình 13.2. Các bước giâm cành
Bước 1: Chọn cành giâm.
Bước 2: Cắt cành giâm, cắt bỏ bớt lá.
Bước 3: Nhúng cành giâm vào chất kích thích ra rễ.
Bước 4: Cắm cành giâm vào nền giâm.
Bước 5: Chăm sóc cành giâm (tưới nước, giữ ẩm,... ).
• Ưu điểm và nhược điểm
– Ưu điểm: đơn giản, dễ thực hiện, hệ số nhân giống tương đối cao.
– Nhược điểm: bộ rễ phát triển kém hơn cây nhân giống từ hạt, cây giống dễ bị nhiễm bệnh từ cây mẹ.
b) Phương pháp chiết cành
• Cách tiến hành
Chọn cành khoẻ mạnh trên cây mẹ. Lấy dao tách một đoạn vỏ ở vị trí cần chiết (Hình 13.3a), sau đó dùng thuốc kích thích ra rễ và hỗn hợp đất thích hợp bỏ vào đoạn cành vừa tách vỏ, bọc nylon ra ngoài và dùng dây buộc chặt hai đầu (Hình 13.3b). Sau một thời gian, khi đoạn cành được bó đất đã mọc rễ (Hình 13.3c) thì cắt khỏi cây mẹ rồi mang trồng.
|
(a) |
(b) Vị trí bôi thuốc |
(c) |
Hình 13.3. Các bước chiết cành
• Ưu điểm và nhược điểm
– Ưu điểm: cây con khoẻ mạnh hơn so với cây giâm cành.
– Nhược điểm: bộ rễ phát triển kém hơn cây nhân giống từ hạt, cây giống dễ bị nhiễm bệnh từ cây mẹ, hệ số nhân giống thấp.
c) Phương pháp ghép
• Cách tiến hành
Dùng một bộ phận sinh dưỡng của một cây (mắt ghép, chồi ghép, cành ghép) ghép vào một cây khác (gốc ghép), sau đó bó lại. Chất dinh dưỡng sẽ đi trực tiếp từ gốc ghép sang phần được ghép (mắt ghép, chồi ghép hoặc cành ghép) giúp cho phần được ghép tiếp tục phát triển.
(Trang 69)
Hình 13.4. Các bước ghép cành
Bước 1: Gieo trồng cây gốc ghép.
Bước 2: Chọn cành ghép, mắt ghép.
Bước 3: Xử lí gốc ghép, cành ghép, mắt ghép phù hợp.
Bước 4: Ghép cành ghép, mắt ghép vào gốc ghép.
Bước 5: Xử lí sau ghép.
• Ưu điểm và nhược điểm
– Ưu điểm: cây ghép có bộ rễ khoẻ mạnh, thích nghi tốt, sinh trưởng, phát triển khoẻ.
– Nhược điểm: đòi hỏi kĩ thuật cao.
d) Nhân giống cây trồng bằng nuôi cấy mô tế bào
• Cách tiến hành
| Bước 1: Chọn vật liệu nuôi cấy | Vật liệu chọn để nuôi cấy mô thường là các bộ phận còn non (đỉnh chồi, lá non, cây con, củ giống, phôi hạt,...). Chọn các vật liệu ưu tú, khoẻ mạnh, không bị nhiễm bệnh (đặc biệt là các bệnh do virus gây ra). |
| Bước 2: Khử trùng mẫu | Vật liệu nuôi cấy được xử lí làm sạch bụi bẩn bằng nước, sau đó khử trùng bằng chất tẩy rửa để loại bỏ các nguồn bệnh. Cuối cùng, mẫu được làm sạch bằng nước cất vô trùng trước khi được cấy vào môi trường tạo chồi. |
| Bước 3: Tạo chồi trong môi trường thích hợp | Mẫu được cấy vào môi trường dinh dưỡng thích hợp để tạo chồi. Để tăng hệ số nhân chồi và chất lượng chồi, cần bổ sung vào môi trường nuôi cấy các chất kích thích sinh trưởng phù hợp với từng loại cây. |
| Bước 4: Ra rễ và tạo cây hoàn chỉnh | Khi chồi đã đạt tiêu chuẩn về kích thước (chiều cao, số lá), chồi được cấy chuyển sang môi trường ra rễ, tạo cây hoàn chỉnh. Để tăng số lượng và chất lượng rễ, môi trường tạo rễ có thể bổ sung chất kích thích ra rễ. |
| Bước 5: Đưa cây ra vườn ươm | Cây hoàn chỉnh (ở bước 4) được cấy chuyển sang bầu chứa giá thể phù hợp và đưa cây ra vườn ươm có các yếu tố môi trường gần giống với môi trường tự nhiên để giúp cây thích nghi dần với các điều kiện tự nhiên. Khi cây đạt tiêu chuẩn cây giống thì xuất bán hoặc mang trồng trong sản xuất. |
Hình 13.5. Các bước nhân giống cây trồng bằng nuôi cấy mô tế bào
(Trang 70)
Hình 13.6. Sơ đồ minh hoạ các bước nhân giống chuối bằng nuôi cấy mô tế bào
Bước 1
Bước 2
Bước 3
Bước 4
Bước 5
Khám phá
Quan sát Hình 13.6 và trình bày các bước nhân giống chuối bằng nuôi cấy mô tế bào.
Kết nối năng lực
Tìm hiểu các bước nhân giống một số loại cây trồng bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào.
• Ưu điểm và nhược điểm
– Ưu điểm: có thể nhân nhanh số lượng cây giống, không phụ thuộc mùa vụ. Cây giống đồng nhất về di truyền và sạch bệnh. Hệ số nhân giống cao.
– Nhược điểm: tốn kinh phí, công sức, đòi hỏi trình độ kĩ thuật cao.
Luyện tập
1. Phân biệt phương pháp nhân giống hữu tính và phương pháp nhân giống vô tính ở cây trồng.
2. Tóm tắt các bước nhân giống cây trồng bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào. Nêu những điểm nổi bật của phương pháp nhân giống bằng nuôi cấy mô tế bào.
Vận dụng
Vận dụng kiến thức nhân giống cây trồng vào thực tiễn ở gia đình và địa phương em.
