Sau bài học này, em sẽ:
• Xác định được vị trí địa lí của Thăng Long – Hà Nội trên bản đồ hoặc lược đồ.
• Nêu được một số tên gọi khác của Thăng Long – Hà Nội.
• Nêu được đặc điểm tự nhiên của Thăng Long thể hiện ở Chiếu dời đô của Lý Công Uẩn.
• Trình bày được một số nét chính về lịch sử Thăng Long – Hà Nội qua tư liệu tranh ảnh, câu chuyện lịch sử.
• Sử dụng các nguồn tư liệu lịch sử và địa lí, nêu được Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, giáo dục quan trọng của Việt Nam.
• Thể hiện được ý thức giữ gìn và phát huy truyền thống văn hoá của Thăng Long – Hà Nội.
KHỞI ĐỘNG
Hình dưới đây gợi cho em liên tưởng đến sự tích nào gắn với Hà Nội? Hãy chia sẻ những hiểu biết của em về Hà Nội.
Hình 1. Một cảnh trong vở múa rối nước
KHÁM PHÁ
1. Vị trí và tên gọi Thăng Long – Hà Nội
1. Đọc thông tin và quan sát hình 2, em hãy xác định vị trí địa lí của Thăng Long - Hà Nội trên lược đồ.
2. Dựa vào hình 3, hãy kể các tên gọi khác nhau của Thăng Long – Hà Nội.
Hà Nội nằm ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ, tiếp giáp với nhiều tỉnh.
Năm 1010, vua Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) về thành Đại La (Hà Nội) và đổi tên là Thăng Long. Từ đó, nơi đây là kinh đô của các triều đại Lý, Trần, Hậu Lê. Ngày nay, Hà Nội là Thủ đô của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Em có biết?
• Trong dân gian còn lưu truyền nhiều tên gọi khác của Thăng Long – Hà Nội, như: Tràng An, Kẻ Chợ, Hà Thành,...
• Sử chép, khi thuyền vua ra đến Đại La, tạm đỗ dưới chân thành, thấy có rồng vàng hiện lên, nhân đó đổi tên là thành Thăng Long, nghĩa là “Rồng bay lên".
Hình 2. Lược đồ hành chính thành phố Hà Nội
Hình 3. Tên gọi Thăng Long – Hà Nội qua các thời kì lịch sử
2. Lịch sử Thăng Long – Hà Nội
1. Em hãy nêu một số đặc điểm tự nhiên của Thăng Long qua Chiếu dời đô.
2. Đọc thông tin và quan sát các hình từ 4 đến 8, em hãy:
– Nêu một số sự kiện tiêu biểu gắn với lịch sử Thăng Long – Hà Nội.
– Kể một câu chuyện liên quan đến Thăng Long – Hà Nội mà em ấn tượng nhất.
TƯ LIỆU. Thành Đại La "ở giữa khu vực trời đất, được thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa nam bắc đông tây, tiện nghi núi sông sau trước. Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt, phồn thịnh...".
(Theo Ngô Sỹ Liên và các sử thần nhà Lê, trích Chiếu dời đô trong Đại Việt sử ký toàn thư, Tập I, NXB Khoa học xã hội, 1998)
Thăng Long – Hà Nội là mảnh đất văn hiến, gắn với những câu chuyện về Thăng Long tứ trấn, truyền thuyết Lê Lợi trả gươm báu cho Rùa vàng sau khi đánh thắng giặc Minh,...
Thăng Long tứ trấn chỉ bốn ngôi đền thờ bốn vị thần trấn giữ bốn phía đông, tây, nam, bắc của Hà Nội, gồm: đền Bạch Mã, đền Voi Phục, đền Kim Liên và đền Quán Thánh.
Hình 4. Đền Quán Thánh trấn giữ phía bắc
Câu chuyện Lịch sử
SỰ TÍCH HỒ GƯƠM
Một lần, vua Lê Thái Tổ ngự trên thuyền rồng dạo quanh hồ Tả Vọng. Khi thuyền rồng tiến ra giữa hồ, bỗng Rùa vàng nổi lên mặt nước, tiến về phía thuyền vua và nói: “Xin bệ hạ trả gươm lại cho Long Quân!". Nghe vậy, nhà vua liền rút thanh gươm trả lại cho Rùa vàng. Rùa ngậm thanh gươm và lặn xuống mặt nước biến mất. Từ đó, hồ Tả Vọng mang tên là Hồ Gươm hay hồ Hoàn Kiếm.
Hình 5. Hồ Gươm ở Hà Nội ngày nay
(Theo Nguyễn Đổng Chi, Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam, Sđd)
Hà Nội cũng là nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng: cuộc chiến đấu chống Pháp bảo vệ thành Hà Nội dưới sự lãnh đạo của Hoàng Diệu, Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, trận “Điện Biên Phủ trên không",...
Năm 1882, thực dân Pháp tiến đánh Bắc Kì lần thứ hai. Tại thành Hà Nội, nhân dân ta đã anh dũng chống Pháp xâm lược dưới sự lãnh đạo của Tổng đốc Hoàng Diệu. Trong cuộc chiến đấu không cân sức, thành Hà Nội thất thủ, Hoàng Diệu đã soạn một tờ biểu dâng vua rồi tự vẫn để bảo toàn khí tiết.
Hình 6. Tranh vẽ Hoàng Diệu (1828 – 1882)
Ngày 2 - 9 - 1945, tại Quảng trường Ba Đình, trong cuộc mít tinh có hàng vạn đồng bào tham dự, thay mặt Chính phủ lâm thời, Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.
Hình 7. Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập
Cuối tháng 12 – 1972, quân và dân Hà Nội đã anh dũng chiến đấu chống chiến tranh phá hoại của Mỹ ở miền Bắc trong 12 ngày đêm, làm nên chiến thắng “Điện Biên Phủ trên không”. Chiến thắng này đã buộc đế quốc Mỹ phải chấm dứt hoàn toàn chiến tranh phá hoại miền Bắc và kí kết Hiệp định Pa-ri (Paris) về chấm dứt chiến tranh, lập lại hoà bình ở Việt Nam.
Hình 8. Xác máy bay B52 Mỹ bị bắn rơi trên phố Hoàng Hoa Thám, Hà Nội (12 – 1972)
3. Thủ đô Hà Nội ngày nay
1. Đọc thông tin và quan sát các hình từ 9 đến 11, em hãy cho biết Hà Nội là trung tâm quan trọng của cả nước ở các lĩnh vực nào?
2. Quan sát hình 12, cho biết các bạn nhỏ đang làm gì? Việc làm đó có ý nghĩa như thế nào?
Thủ đô Hà Nội là nơi làm việc của các cơ quan Trung ương. Hà Nội cũng là trung tâm kinh tế quan trọng của đất nước với nhiều nhà máy, khu công nghệ cao, trung tâm thương mại, hệ thống ngân hàng,... Nơi đây tập trung nhiều trường đại học, viện nghiên cứu, bảo tàng, thư viện,... hàng đầu của cả nước.
Hình 9. Toà nhà Quốc hội Việt Nam
Hình 10. Đại học Bách khoa Hà Nội
Hình 11. Bảo tàng Lịch sử quốc gia
Hình 12. Nghệ nhân dạy các bạn nhỏ nặn tò he
Hà Nội là nơi có nhiều di tích lịch sử – văn hoá nhất của cả nước và là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc.
Em có biết?
Ngày 16 - 7 - 1999, Hà Nội được UNESCO trao tặng danh hiệu “Thành phố vì hoà bình".
LUYỆN TẬP
1. Kể lại một câu chuyện về lịch sử Thăng Long – Hà Nội.
2. Vì sao nói Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hoá, giáo dục của đất nước?
VẬN DỤNG
Vẽ tranh tuyên truyền về việc bảo vệ di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh hoặc giá trị truyền thống của Hà Nội.
