(Trang 61)
Năng lượng là yếu tố vô cùng quan trọng trong sự phát triển của mỗi quốc gia. Xã hội càng phát triển thì nhu cầu sử dụng năng lượng ngày càng cao.
Việt Nam đang sử dụng các nguồn năng lượng chính nào? Tác động của việc sử dụng năng lượng hiện nay đối với môi trường, kinh tế và khí hậu Việt Nam như thế nào?
I. CÁC NGUỒN NĂNG LƯỢNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
1. Than
Than là nguồn năng lượng chủ yếu trong các ngành nhiệt điện, xi măng, luyện kim và phân bón (Hình 8.1). Theo báo cáo năm 2008 của Bộ Công thương, trữ lượng than của Việt Nam khoảng 3,39 tỉ tấn, một số vùng khó khai thác than có thể khai thác. Nhu cầu tiêu thụ than trong nước đang có chiều hướng tăng nhanh từ 7,8 triệu tấn năm 1995 lên 38 triệu tấn năm 2006 và 81,3 triệu tấn năm 2020 trong khi sản lượng than khai thác đạt 38,5 triệu tấn. Do sản lượng khai thác và chất lượng than còn thấp nên than khai thác trong nước chủ yếu phục vụ cho nhiệt điện, các ngành khác cần nhập khẩu than.
Năm 2015 Việt Nam nhập khẩu 0,8 triệu tấn than, đến năm 2020 lên hơn 15 triệu tấn. Việt Nam trở thành nước nhập khẩu than và dự đoán lượng than nhập khẩu còn tăng lên trong các năm tới.
Nguồn: Bộ Công thương, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam
Hình 8.1. Tiêu thụ than của các ngành công nghiệp Việt Nam năm 2020
2. Dầu khí
| Dầu khí là nguồn nhiên liệu chủ yếu cho vận tải và sản xuất điện. Trữ lượng dầu thô của Việt Nam khoảng 4,7 tỉ thùng và khí đốt là 0,61 tỉ mét khối, lớn thứ ba ở Đông Nam Á. Từ những năm 1990, Việt Nam đẩy mạnh khai thác dầu khí (Hình 8.2), Việt Nam chủ yếu sản xuất dầu thô, còn có ít nhà máy lọc dầu. Vì vậy, nguồn nhiên liệu như xăng, dầu chủ yếu vẫn dựa vào nhập khẩu. |
Hình 8.2. Giàn khoan dầu Hải Thạch 1 của Việt Nam |
(Trang 62)
3. Nước
| Năng lượng nước là năng lượng lớn nhất hiện nay theo dạng thuỷ điện, đồng thời duy nhất là năng lượng tái tạo của Việt Nam. Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới, nóng ẩm mưa nhiều nên nguồn năng lượng nước tương đối lớn. Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam, công suất thuỷ điện vào khoảng 90 – 100 tỉ kWh/năm. Cho tới nay, các dự án thuỷ điện ở các sông lớn và vị trí thuận lợi đã gần như được khai thác hết (Hình 8.3). |
Hình 8.3. Thuỷ điện Hoà Bình |
4. Mặt Trời
| Việt Nam nằm giữa xích đạo và chí tuyến Bắc, thuộc vùng có ánh nắng mặt trời chiếu sáng quanh năm, nhất là khu vực Nam Bộ có tổng số giờ nắng khoảng 1400 – 3000 giờ/năm, nên có tiềm năng lớn để khai thác nguồn năng lượng mặt trời (Hình 8.4). Tuy nhiên, hiện nay việc khai thác và sử dụng nguồn năng lượng này còn hạn chế. Khai thác năng lượng mặt trời là một trong những chiến lược phát triển năng lượng tái tạo của Việt Nam đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2050. |
Hình 8.4. Nhà máy điện mặt trời Phong Phú, Bình Thuận |
5. Gió
| Năng lượng gió là động năng của không khí di chuyển trong khí quyển Trái Đất. Có thể dùng để di chuyển tuabin, cối xay gió, sản xuất điện,.... Năng lượng gió có nhiều nhất ở những khu vực có gió mạnh và thay đổi theo mùa, Việt Nam có thuận lợi để phát triển năng lượng gió (Hình 8.5). |
Hình 8.5. Trang trại điện gió Trung Nam, Ninh Thuận |
6. Địa nhiệt
| Năng lượng địa nhiệt là năng lượng trong lòng đất, được chuyển lên mặt đất qua dạng hơi hoặc nước nóng. Địa nhiệt thường được sử dụng trực tiếp hoặc sản xuất điện năng. Việt Nam có nhiều suối nước nóng với nhiệt độ trung bình từ 70 – 100°C. Khai thác năng lượng địa nhiệt có hiệu quả về kinh tế và thân thiện với môi trường (Hình 8.6). |
Hình 8.6. Dự án địa nhiệt tại Đak-rông, Quảng Trị |
| ?
|
(Trang 63)
II. SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
| Nền sản xuất hiện đại chi phối thế phát triển nhờ ngành năng lượng. Thậm chí, qua chỉ số tiêu thụ năng lượng người ta có thể dự đoán trình độ phát triển kinh tế, kĩ thuật và văn hoá của một quốc gia. Trong những năm qua, Việt Nam là nền kinh tế năng lượng, phát triển khá nhanh. Ngành năng lượng đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Tuy nhiên, những năm gần đây đã bộc lộ những hạn chế trong việc cung cấp và sử dụng năng lượng, đặc biệt là sử dụng điện kém hiệu quả, lãng phí. Nửa cuối thế kỉ XX và những năm đầu của thế kỉ XXI, năng lượng thuỷ điện, than, dầu khí, ... cơ bản đáp ứng được nhu cầu sử dụng và sản xuất. Hiện nay, năng lượng thuỷ điện đã gần như khai thác hết, thuỷ điện than đá cũng đang cạn dần, việc sử dụng năng lượng hoá thạch thường gây ô nhiễm môi trường. Cơ cấu khai thác năng lượng ở Việt Nam cho thấy bối cảnh ngành năng lượng của Việt Nam hiện nay, rõ nét nhất là tỉ lệ tiêu thụ điện, năng lượng hoá thạch và sử dụng nhiều năng lượng hoá thạch nói chung, đồng thời sử dụng các nguồn nhiên liệu hoá thạch đối với các ngành nhiên liệu (Hình 8.8). |
Hình 8.7. Bản đồ chụp châu Á ban đêm từ vệ tinh
|
Nguồn: Bộ Công Thương, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam
Hình 8.8. Cơ cấu sử dụng năng lượng ở Việt Nam năm 2010 và 2019
Năng lượng tái tạo 7.1%
Năng lượng phi thương mại 17,0%
Điện 17,2%
Than 23,5%
Khí 1,2%
Điện 29,1%
Than 25,3%
Năng lượng tái tạo 8,6%
Năng lượng phi thương mại 0,5%
Khí 2,1%
Sản phẩm dầu 34,4%
Ghi chú: Năng lượng phi thương mại chỉ loại nhiên liệu được sử dụng trong sinh hoạt như củi gỗ, các chất phế thải từ sản xuất nông nghiệp, rác,...
Trong tương lai, Việt Nam cần khai thác hợp lí, hiệu quả và sử dụng nguồn năng lượng hiện có, mở rộng khai thác các nguồn năng lượng tái tạo, thân thiện với môi trường.
(Trang 64)
| ?
|
III. TÁC ĐỘNG CỦA VIỆC SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG ĐỐI VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU Ở VIỆT NAM
Việc sử dụng năng lượng không hiệu quả gây nhiều hiện tượng khí hậu cực đoan như năng nóng khắc nghiệt, cháy rừng, lũ lụt, bão lũ đã ảnh hưởng đến hàng triệu người, đồng thời gây ra những hiểm hoạ đối với sức khoẻ, an ninh và phát triển kinh tế.
Nhiệt độ trung bình toàn cầu vào năm 2020 cao hơn khoảng 1,2oC so với thời kì tiền công nghiệp (từ năm 1850 đến năm 1900). Bắc Cực đã nóng nhanh, diện tích băng biển tiếp tục xu hướng bị thu hẹp, đẩy nhanh tốc độ đăng của mực nước biển trung bình toàn cầu.
Việt Nam là nước chịu thiệt hại nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Mực nước biển dâng là một trong những yếu tố gây nhiều thiệt hại về kinh tế. So sánh với một số nước đang phát triển chịu tác động của biến đổi khí hậu thì Việt Nam là quốc gia chịu thiệt hại nhất trên GDP cao nhất (Hình 8.9).
Nguồn: Trang Thông tin điện tử Hội đồng lí luận Trung ương
Hình 8.9. Dự báo tác động của hiện tượng dâng mực nước biển 1 m đến GDP (tỉ lệ thiệt hại GDP)
| ? Tại sao nước biển dâng lại tác động lớn đến Việt Nam lớn nhất trong các nước đưa ra ở Hình 8.9? |
Nhu cầu năng lượng điện cho sản xuất và sinh hoạt ở các quốc gia và Việt Nam càng ngày càng tăng, nhiều nhà máy điện được xây dựng.
Các nhà máy thuỷ điện xây dựng ở thượng nguồn các con sông làm ảnh hưởng đến dòng nước ở hạ lưu gây ra biến đổi khí hậu, hạn hán, xâm nhập mặn.
Sự biến đổi của dòng chảy các con sông như sông Mê Kông gây hạn hán ở đồng bằng sông Cửu Long làm mất mùa, cùng với thiếu điện sản xuất, kinh doanh bị tổn thất lớn (Hình 8.10).
Hình 8.10. Xâm nhập mặn, khô hạn ở đồng bằng sông Cửu Long năm 2020
(Trang 65)
Các nhà máy nhiệt điện chạy bằng nhiên liệu hoá thạch thải nhiều khói bụi, khí CO2 làm ảnh hưởng đến bầu khí quyển (Hình 8.11). Các phương tiện giao thông sử dụng xăng, dầu góp phần gây ra sự nóng lên của toàn cầu.
Hình 8.11. Nhà máy nhiệt điện đang thải khỏi ra môi trường
| ? Hãy nêu ra các tác động của biến đổi khí hậu từ nhà máy nhiệt điện, nhà máy thuỷ điện, phương tiện giao thông. |
IV. SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG HIỆU QUẢ TRONG ĐỜI SỐNG VÀ SẢN XUẤT
Sử dụng năng lượng hiệu quả là mục tiêu của những nỗ lực nhằm giảm năng lượng cần thiết cung cấp cho sản xuất và dịch vụ.
Việc sử dụng điện sinh hoạt quá mức như máy điều hoà, tủ lạnh tiêu tốn nhiều năng lượng. Theo nguyên lí của nhiệt động lực học, nhiệt được truyền từ nhiên từ nơi nóng sang nơi lạnh, không có quá trình truyền nhiệt tự nhiên theo hướng ngược lại. Các máy làm lạnh là thiết bị dùng để chuyển nhiệt lượng từ nơi lạnh sang nơi nóng nhờ sử dụng điện năng để nén và dãn nở khí làm nhiệt độ của nó tăng lên và truyền ra môi trường.
Điều hoà nhiệt độ là thiết bị sử dụng điện năng giúp hạ nhiệt độ hoặc tăng nhiệt trong phòng. Việc thiết kế công trình, lắp đặt và sử dụng điều hoà hợp lí sẽ giúp tiết kiệm điện năng.
Tủ lạnh là một thiết bị làm mát, ngăn ngăn cách nhiệt và hệ thống để truyền nhiệt từ nó ra môi trường bên ngoài. Tủ lạnh có thể duy trì nhiệt độ trong ngăn cách nhiệt ở nhiệt độ lạnh nhất định.
Để sử dụng tủ lạnh tiết kiệm điện cần bố trí tủ ở nơi thoáng mát và sử dụng hợp lí.
Bình nước nóng là một thiết bị điện gia dụng cung cấp nguồn nước nóng dựa vào việc chuyển điện năng thành nhiệt năng khi cho dòng điện chạy qua dây đốt nóng. Lựa chọn và sử dụng bình nước nóng không hợp lí sẽ tiêu hao nhiều điện năng.
| Thảo luận nhóm và trả lời các câu hỏi sau: – Tại sao cần đặt dàn nóng điều hoà và tủ lạnh ở nơi thoáng mát? – Cần chọn bình nước nóng phù hợp với nhu cầu sử dụng như thế nào? – Trong quá trình sử dụng điều hoà, tủ lạnh, bình nước nóng cần chú ý điều gì để tiết kiệm điện? |
(Trang 66)
| ? Hãy nêu một số biện pháp tiết kiệm năng lượng khi sử dụng các thiết bị điện trong gia đình em. |
Xe máy, ô tô, máy phát điện,... sử dụng nhiên liệu đốt trong xi lanh của động cơ làm hệ thống động cơ nóng lên. Hệ thống làm mát của động cơ rất quan trọng.
Ở điều kiện giao thông và khí hậu Việt Nam, thường xuyên phải lái xe ở tốc độ thấp và khí hậu nhiệt đới, hệ thống làm mát bám bụi bẩn, xe ô tô và một số xe máy không được bổ sung nước làm mát đầy đủ ảnh hưởng quá trình truyền nhiệt ra môi trường khiến nhiệt độ đường may quá cao. Hiệu suất động cơ sẽ thấp và tốn nhiên liệu. Vì vậy, rửa và vệ sinh sạch sẽ, bổ sung nước làm mát đầy đủ cho một số động cơ làm mát bằng nước, giúp tiết kiệm nhiên liệu.
Với sự phát triển của công nghệ, ngày càng nhiều cải tiến việc sử dụng năng lượng hiệu quả thường đạt được chủ yếu thông qua việc áp dụng công nghệ tiên tiến hoặc những quá trình sản xuất hiệu quả hơn.
| EM ĐÃ HỌC Năng lượng rất cần thiết cho sự phát triển của mỗi quốc gia. Xã hội càng phát triển thì nhu cầu sử dụng năng lượng ngày càng cao. Nguồn năng lượng hoá thạch truyền thống đang cạn kiệt dần. Việc khai thác quá mức nguồn năng lượng gây nhiều tác động nguy hại đến môi trường sống của con người. Việc sử dụng tiết kiệm năng lượng góp phần bảo vệ môi trường. |
| EM CÓ THỂ Thực hiện được một số biện pháp tiết kiệm năng lượng trong gia đình và nêu cách sử dụng điện hợp lí để tiết kiệm điện năng, ưu tiên điện năng cho sản xuất, kinh doanh. |
| EM CÓ BIẾT? Có một số cách để nâng cao hiệu quả của một chiếc xe ô tô như thiết kế theo hình dạng khí động học cải thiện hệ giữa tỉ lệ lực cản, làm tăng hiệu suất năng lượng. Sử dụng vật liệu nhẹ, bền làm giảm trọng lượng xe cũng có thể tiết kiệm nhiên liệu. Nhờ lốp xe cải tiến làm giảm ma sát với mặt đường, có thể tiết kiệm xăng lên tới 3,3%. Thay thế một bộ lọc không khí bị tắc có thể cải thiện mức tiêu thụ nhiên liệu của ô tô lên tới 10%. Bộ tăng áp Turbo có thể tăng hiệu quả sử dụng nhiên liệu bằng cách cho phép động cơ dịch chuyển nhỏ hơn, công suất lớn hơn, tiêu thụ nhiên liệu thấp hơn. Xu hướng sử dụng ô tô điện, sử dụng phanh tái tạo để lấy lại năng lượng đặc biệt hiệu quả rõ trong việc lái xe trong thành phố, giúp tiết kiệm năng lượng. |
