(Trang 152)
| Một số điều cần lưu ý khi đọc văn bản: • Tìm hiểu thêm truyện kể về thần Prô-mê-tê (Prométhée) trong thần thoại Hy Lạp. • Chỉ ra đặc điểm tính cách của nhân vật Prô-mê-tê được bộc lộ qua lời thoại của chính nhân vật này. • Nêu thông điệp chính của văn bản. |
Prô-mê-tê bị xiềng(*)
(Trích)
Ét-sin (Eschyle)(1)
NHẠC TRƯỞNG
Hãy tiết lộ cho chúng em được rõ
Vì lí do nào bị Thần Vương(3) giam giữ
Và đối xử khắt khe tàn ác, đê hèn.
Hãy cho chúng em được biết hết căn nguyên
Nếu Người thấy nói ra mà chẳng ngại.
PRO-MÊ-TÊ
Quả thực với ta, chỉ nhắc tới đã là chua xót!
Mà lặng đi càng nặng nỗi đau thương.
Cả hai bên đều xao xuyến bàng hoàng
Từ các thần linh buông mình trong oán hận
(*) Prô-mê-tê bị xiềng: vỡ bì kịch nổi tiếng nhất trong số những vở bi kịch còn lại của Ét-sin, khai thác đề tài từ thần thoại Hy Lạp về Prô-mê-tê – vị thần đã cả gan đánh cắp lửa trời về cho loài người và bị thần Dớt (Zeus) trừng phạt nặng nề (bị đóng đinh trên đỉnh núi Cô-ca-do (Caucase), bị một con diều hâu ngày đêm moi gan móc ruột).
(1) Ét-sin (525-456 trước Công nguyên): người Hy Lạp, đóng vai trò lớn trong lịch sử phát triển của nền bi kịch cổ đại, đã sáng tác 70 vở bi kịch và 20 vở kịch xa-tia (satire), nhưng đến nay chỉ còn lại 7 tác phẩm: Những thiếu nữ cầu xin, Quân Ba Tư, Bảy tưởng đánh thành Te-bơ (Thèbes), Prô-mê-tê bị xiềng, A-ga-mem-nông (Agamemnon), Những thiếu nữ viếng mộ, Những nữ thần ân đức.
(2) Thần Vương: tức thần Dớt.
(Trang 153)
Và giữa họ sự bất hoà xảy đến
Kẻ muốn đẩy Crô-nốt (Cronos)(1) đi rời khỏi ngôi trời
Hòng chuyển cả quyền hành cho Dớt nắm trong tay.
Kẻ ngược lại thì đấu tranh kiên quyết
Hòng ngăn cản không bao giờ để Dớt
Chiếm được quyền thống trị các thần linh.
Ta đã lựa những câu khuyên khôn khéo chân tình
Góp với các Khổng Lồ con U-ra-nốt (Uranos)(2) và Trái Đất
Nhưng họ không nghe, họ khinh dùng mưu chước,
Tin ở sức mình họ tưởng đâu có thể dễ như không
Dùng bạo lực giản đơn chiếm đoạt ngai vàng!
Nhưng ta, thì mẹ ta – Tê-mít (Thémis)(3) hoặc Gai-a (Gaia)(4) cũng vậy
Tên gọi khác nhau mà cùng chung hình thái
Đã bao lần nói cho ta biết trước tương lai
Sẽ diễn biến ra sao những lúc sau này,
Rằng nhờ mưu mẹo chứ không phải bạo quyền và sức mạnh
Mà ngôi thống trị vào tay người chiến thắng
Ta giãi bày thông tỏ mọi điều trên,
Nhưng họ không thèm ban èm ban cho ta đến cả một cái nhìn!
Trong tình huống ấy, ta nghĩ bụng: với ta, tốt nhất
Là kéo cả mẹ ta đứng về phía Dớt
Hắn sẽ vui lòng theo nhã ý mẹ con ta
Chính nhờ những câu khuyên nhủ thực thà
Của ta đó, mà cái địa ngục Tác-ta (Tartare)(5) đen ngòm thăm thẳm
Đang giam giữ Crô-nốt cổ xưa cùng toàn phe cánh.
(1) Crô-nốt: cha của thần Dớt, người bị chính thần Dớt truất ngôi.
(2) U-ra-nốt: thần nguyên thuỷ của bầu trời.
(3) Tê-mít: mẹ của thần Prô-mê-tê, được xem là vị thần có trách nhiệm dàn xếp những vấn đề xã hội của con người.
(4) Gai-a: vị thần được xem là tổ tiên của vạn vật hay là Đất Mẹ.
(5)Tác-ta: chốn địa ngục, cũng là tên của vị thần sơ khai cai quản địa ngục.
(Trang 154)
Đó, những việc ta đã từng làm cho ông chủ của muôn thần
Và đây, các nàng trông những hình phạt đau thương
Hắn sử dụng để đền ơn ta thuở trước!
Đây cái tệ hại vốn đi đôi cùng bạo ngược
Là thiếu lòng tin ở cả bạn bè
Còn cái điều các nàng hỏi han ta:
Vì sao hắn đoạ đày ta như vậy,
Ta sẽ nói cho các nàng hay mọi nỗi:
Ngay sau khi đoạt cho mình ngôi báu của cha xong,
Hắn bạn đặc ân cho tất cả các thần
Và định ngôi thứ trong triều đình của hắn
Nhưng không đếm xỉa tới khách trần khốn nạn
Hắn còn toan huỷ diệt giống người
Để sinh ra một giống mới lên thay.
Không ai ngoài ta dám cưỡng lại điều hắn ta dự định.
Một mình ta dám đứng lên can đảm
Ngăn không để người trần nát thịt tan xương
Bước xuống âm ti, nơi Ha-đét (Hadès)(1) suối vàng.
Đấy, duyên cớ vì sao ta phải
Gập mình dưới sức nặng đè oan trái
Của những đau thương thê thảm xót xa.
Vì thương xót trần gian như thể ruột rà
Mà ta bị khinh rẻ, không đáng người thương xót.
Thế là họ đoạ đầy ta khắc nghiệt
Cảnh tượng này nhục cho Dớt biết bao nhiêu!
(Hoàng Hữu Đản giới thiệu, biên dịch và chú thích,
Bi kịch Hy Lạp, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2007, tr. 44-46)
(1) Ha-đét: âm phủ, cũng là tên vị thần sơ khai cai quản âm phủ.
